Kornea Nakli Ücretsiz mi? Ekonomik Bir Perspektiften Sağlıkta Adaletin Anatomisi
Bir ekonomist için her mesele, sınırlı kaynakların nasıl dağıtıldığıyla ilgilidir. İnsan gözü kadar değerli bir organın ışığını geri kazandıran kornea nakli meselesi de bundan farklı değildir. Sağlık ekonomisinin temel sorusu burada da yankılanır: Kaynaklar sınırlıysa, kim hangi tedaviye, hangi koşullarda erişebilecek? “Kornea nakli ücretsiz mi?” sorusu, aslında daha geniş bir sorunun parçasıdır — toplumsal refahın sınırları, bireysel ihtiyaçlar ve sağlık piyasasının görünmeyen elleri.
Sağlık Bir Kamu Malı mı, Tüketim Malı mı?
Ekonomik açıdan sağlık hizmetleri genellikle “yarı kamusal mallar” kategorisine girer. Bir yandan herkesin erişimi istenir, diğer yandan bu hizmetlerin maliyeti ciddi bütçe yükleri yaratır. Kornea nakli, pahalı tıbbi cihazlar, uzman hekim kadrosu ve donör organizasyonları gerektirir. Bu da sürecin yüksek sabit maliyetli bir hizmet olmasına yol açar.
Türkiye’de devlet hastanelerinde kornea nakilleri genel sağlık sigortası kapsamında yapılır; yani doğrudan “ücretsiz”dir. Ancak bu, işlemin toplum için bedelsiz olduğu anlamına gelmez. Maliyetler vergiler yoluyla toplum geneline dağılır. Dolayısıyla “ücretsiz” hizmet, aslında kamusal bütçeden finanse edilen bir yeniden dağıtım mekanizmasıdır.
Piyasa Dinamikleri: Organın Değeri ve Arz-Talep Dengesizliği
Ekonomik sistemin belki de en çetin sınavlarından biri, insan vücudunun parçalarının ticarileştirilememesidir. Kornea naklinde “piyasa fiyatı” belirlenemez, çünkü insan dokusu satılamaz. Bu etik sınırlama, arzı ciddi biçimde kısıtlar. Göz bankalarında yeterli kornea bulunmadığında bekleme listeleri uzar; talep fazlası ortaya çıkar.
Bu noktada ekonomi devreye girer: arzın sınırlı olduğu bir piyasada, devlet sübvansiyonları, gönüllü bağış kampanyaları ve uluslararası doku transfer anlaşmalarıyla denge sağlanmaya çalışılır. Ancak her ülkenin ekonomik gücü ve sağlık altyapısı bu dengeyi farklı biçimde kurar. Yüksek gelirli ülkelerde lojistik zincir daha etkin işlerken, gelişmekte olan ülkelerde bekleme süreleri yılları bulabilir.
Bireysel Kararlar: Görmenin Bedeli ve Alternatif Maliyetler
Bir birey için kornea nakli, yaşam kalitesini dramatik biçimde değiştirir. Ancak her ekonomik karar gibi burada da “alternatif maliyet” devreye girer. Nakil sürecine giremeyen bir hastanın üretim gücü, sosyal yaşamı ve psikolojik durumu da ekonomiye yansır. Bu nedenle devletin ücretsiz kornea nakli politikası, sadece bir sağlık hizmeti değil, aynı zamanda bir yatırım olarak da okunabilir.
Ücretsiz nakiller sayesinde bireyler iş gücüne geri döner, üretkenlik artar ve sosyal güvenlik sistemine bağımlılık azalır. Bu, uzun vadede ekonomik büyümeyi destekleyen bir refah politikasıdır.
Toplumsal Refah ve Etik Ekonomi
Kornea naklini ücretsiz kılmak, sadece bireyin değil, toplumun da “görme kapasitesini” artırır. Ancak kaynaklar sonsuz değildir. Sağlık bütçesinin önemli bir kısmı ileri teknolojiye dayalı tedavilere yöneldiğinde, temel sağlık hizmetleri için ayrılan pay azalabilir. Burada ekonomi bilimi, politika yapıcıları uyarır: marjinal faydayı maksimize etmek için kaynak dağılımı dengeli olmalıdır.
Bir kornea naklinin maliyetiyle kaç aşının, kaç erken teşhisin veya kaç yaşlı bakım hizmetinin sağlanabileceği sorusu, kamu maliyesinin görünmez terazisinde tartılır.
Geleceğin Ekonomik Senaryosu: Görmenin Geleceği
Gelecekte biyoteknoloji ve yapay doku mühendisliği sayesinde kornea üretimi laboratuvar ortamında mümkün hale geldiğinde, bu piyasanın dengesi kökten değişebilir. 3D baskılı biyokornealar, maliyetleri düşürürken arzı artırabilir. Bu durumda devletin rolü, doğrudan finansör olmaktan çok düzenleyici konuma kayabilir.
Ancak bu teknolojik dönüşümün maliyeti yine kamu bütçelerine yansıyacaktır. Kısa vadede yatırım yükü artsa da uzun vadede sağlıkta sürdürülebilir bir modelin temelleri atılabilir. Burada kritik soru şudur: toplum, bugünün bütçesinden feragat ederek geleceğin görme özgürlüğüne yatırım yapmaya hazır mı?
Sonuç: Görmenin Ekonomisi
Kornea nakli ücretsiz mi? Evet, birey için. Fakat ekonomi için hiçbir şey tamamen bedelsiz değildir. Devletin sağladığı her “ücretsiz” hizmet, kaynak tahsisi, öncelik belirleme ve mali sürdürülebilirlik kararlarının ürünüdür.
Bir ekonomistin gözünden bakıldığında, kornea nakli sadece bir tıbbi işlem değil, toplumun adalet, dayanışma ve verimlilik değerlerinin kesiştiği bir aynadır. Görmenin değeri, yalnızca ışığı yeniden görmekte değil; o ışığın herkes için yanmaya devam etmesini sağlayacak ekonomik iradeyi gösterebilmektedir.